نگاهی به اهمیت وقت در آیات و روایات | وقتت را عزیز بشمار!

حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ بزرگ‌ترین سرمایه انسان عمر اوست؛ عمری که به سرعت می‌گذرد و بازگشت پذیر و احیاشدنی نیست و با هیچ مبلغی هم نمی‌توان آن را خرید یا از کسی گرفت؛ عمری که ما آن را با ثانیه‌های ساعت می‌سنجیم و با سال و ماه اندازه می‌گیریم. مهم‌ترین چیز در زند گی انسان که از ارزش والایی برخوردار است، وقت است که درواقع شیرازه حیات ما را تشکیل می‌دهد.

ارزش وقت از آنجا دانسته می‌شود که خداوند در قرآن کریم، سوره‌ای را به نام «العصر» فرستاده و در جا‌های دیگر به برهه‌هایی از زمان اشاره‌هایی کرده است؛ به همین دلیل است که مراقبت از وقت و وقت شناسی در دین اسلام نیز لازم دانسته شده است. امام علی (ع) با اشاره به این نعمت بزرگ الهی فرموده اند: «وقت‌های زندگی تو جزء جزء عمر توست، پس بکوش که هیچ وقتی از عمرت، جز در اموری که عامل نجاتت است، تلف نشود» (غررالحکم، ج یک، ص ۲۵۲).

نزدیکی قیامت و اهمیت وقت

عقربه‌های ساعت هرثانیه به جلو می‌روند و گویی که ما به این گذران بدون توقف عادت کرده باشیم، معمولا متوجه گذر عمر خود نیستیم، این درحالی است که عمر با شتاب می‌گذرد و این فرصت کوتاه به سرعت به پایانش نزدیک می‌شود. قرآن کریم در سوره یونس، آیه ۴۵ به خوبی این حالت مردمان را دربرابر گذر زمان نشان می‌دهد؛ آنجاکه با اشاره به فرارسیدن قیامت و احوال مردم در آن زمان، بیان می‌کند که مردم در آن وقت، احساس می‌کنند تنها ساعتی از روز را در دنیا توقف کرده بودند: «[به یاد آور]روزى را که [خداوند]آن‌ها را جمع خواهد کرد؛ آن چنان که [احساس مى کنند]گویى جز ساعتى از روز، [در دنیا]توقف نکردند؛ به آن مقدار که یکدیگر را [ببینند و]بشناسند.

به یقین آن‌ها که لقاى خداوند [و روز رستاخیز]را تکذیب کردند، زیان بردند و هدایت نیافتند». در حکمت‌های منسوب به امام علی (ع) نیز چنین آمده است: «قیامت را دور مدان! که [اگر چنین کنی]، به درازای زمانِ پیش رو، دلگرم می‌شوی. به یاد پس از مرگ باش؛ زیرا تو پس از محشور شدن، تفاوتی بین هزار سال و یک ساعت (میزان زندگی در دنیا) احساس نمی‌کنی».

حیات دوروزه و اتلاف وقت

قرآن کریم در آیات دیگری به شتاب عمر و اندک بودن فرصت ما در زندگی دو روزه دنیا اشاره کرده است؛ آنجا که‌ می‌گوید: «چون آن روز را مردم ببینند، گویی همه عمر دنیا، شامگاهی یا چاشتگاهی بیش نبوده است» (آیه ۴۶ سوره نازعات). به همین دلیل بر ماست که وقت خود را غنیمت بدانیم و آن را بیهوده تلف نکنیم. در حدیثی از امام محمد باقر (ع) آمده است: «خداوند از فردی که وقت خود را تلف می‌کند، متنفر است». از رسول اکرم (ص) نیز نقل شده است: «انسان در قیامت از حسرت لحظه‌هایی که گناه نکرده، ولی از آن استفاده مناسبی نیز نکرده است، انگشتان خود را در دهان می‌جود، ولی از شدت حیرت و ناراحتی، متوجه آن نمی‌شود».

قرآن کریم درباره احوال افرادی که فرصت کوتاه زندگی را از دست داده اند، چنین می‌گوید: «تا زمانى که مرگ یکى از آنان فرارسد، می‌گوید: «پروردگار من! مرا بازگردانید. شاید در آنچه ترک کردم (و کوتاهى نمودم) عمل صالحى انجام دهم». (ولى به او مى گویند) چنین نیست. این سخنى است که او به زبان می‌گوید و پشت سر آنان، برزخى است تا روزى که برانگیخته شوند». (سوره مؤمنون، آیات ۱۰۰-۹۹) درحالی که برآوردن این درخواست و تقاضا، ناممکن است و راه بازگشتی برای جبران فرصت‌های ازدست رفته وجود ندارد.

پرسش در قیامت و غنیمت وقت

اولین و مهم‌ترین وظیفه انسان مسلمان دربرابر وقت خویش، آن است که آن را حفظ کند و مراقب آن باشد. باید بیشتر از مال از وقت مراقبت کرد؛ زیرا مال دوباره به دست می‌آید، ولی وقت بازگشت ندارد. باید از آن در زمینه‌هایی که به سود سعادت خود و رشد و ترقی روحی و مادی انسان باشد، استفاده کرد و از آن بهره گرفت. رسول اعظم (ص) فرمودند: «در روز قیامت از عمر انسان به طور عام و از جوانی به طور خاص پرسیده می‌شود که در چه راهی سپری شده است» و سپس ادامه دادند: «فراغت را قبل از اینکه مشغول شوی، غنیمت بشمار!»

در ادامه حتما بخوانید بررسی ویژگی‌های یک دورهمی در سبک زندگی اسلامی | شادی حلال و شاخص‌های آن

برنامه ریزی و رعایت وقت

به گفته قرآن مجید، یکی از سؤال‌هایی که کافران از پیامبر (ص) پرسیدند، درباره فواید ماه‌ها بود. خداوند به پیامبر (ص) وحی کرد: «قل هی مواقیت للناس...؛ بگو این ماه‌ها نشان دهنده وقت‌ها برای نظام زندگی مردم است.» (سوره زمر، آیه ۵۶)؛ نظامی که به کمک آن می‌توانیم با تنظیم وقت خود، از فرصت‌ها بهترین بهره را ببریم، از همین روست که برای نماز و روزه و همچنین سایر اعمال عبادی، اوقاتی تعیین شده است که اگر در وقت خود انجام نشوند، از دست می‌روند، بنابراین شایسته است ما زندگی فردی و اجتماعی مان دارای نظم و نظامی باشد و به اصطلاح برای وقتمان برنامه ریزی کرده، برای آن نظم و مقرراتی را پیش بینی کنیم؛ چون بدون برنامه ریزی، فرصت‌ها را از دست می‌دهیم و دچار خسران می‌شویم. بر همین اساس، پیامبر (ص) فرمودند: «درباره حفظ عمر خود، بخیل‌تر از حفظ پول و ثروت خود باش» (بحارالانوار، ج ۷۷، ص ۷۸).

امروز و فردا نکردن و جبران وقت

با این حال ممکن است برای هرکدام ما پیش بیاید که اوقاتی را از دست بدهیم و عمر خود را به بطالت بگذرانیم. امیرمؤمنان (ع) ضمن نامه‎ای که در آن یکی از اصحاب خود را موعظه می‌کنند، چنین می‌نویسند: «با آنچه از عمرت باقی مانده است، گذشته را جبران کن. فردا و پس فردا نگو؛ زیرا گذشتگانی که به هلاکت رسیدند، به علت پایداری در آرزو‌ها و امروزوفرداکردن بود، تا آن زمان که ناگهان فرمان خدا (مرگ) به سویشان آمد و آنان در غفلت به سر می‎بردند». آن امام بزرگوار باتوجه به فرصت باقی مانده، ما را از امروزوفرداکردن برحذر داشته، هشدار می‌دهند قبل از آنکه مرگ فرصتمان را تمام کند، از فرصتی که خداوند دراختیارمان گذاشته است، نهایت استفاده را ببریم و آن را به غفلت نگذرانیم.

اعمال صالح و پر کردن وقت

با نگاهی به سیره ائمه (ع) متوجه می‌شویم آن بزرگواران از تمام وقت خود به نیکی بهره می‌بردند و همان طور که بخشی از زندگی خویش را وقف مردم می‎کردند، قسمت دیگری را به کشاورزی و تأمین معاش اختصاص می‎دادند، پاره‎ای را به تلاوت آیات قرآن، ساعت‎هایی را به مسائل علمی و تعلیم و تعلم، بخشی را به استراحت و اوقاتی را به ذکر خدا و عبادت سپری می‎کردند. به این ترتیب، همه لحظه‎های عمر پربرکت امامان با نظم مخصوصی سپری می‌شد و هرگز بیهوده تلف نمی‎شد.

امام صادق (ع) درباره اهمیت وقت می‌فرمایند: «هیچ چیزی عزیزتر از روح و وقت تو نیست» (لئالی الاخبار، ج یک، ص ۱۶) و بر همین اساس، امامان معصوم همواره توصیه کرده اند که این وقت عزیز را به بطالت نگذرانیم. امام سجاد (ع) در فرازی از دعای خود به خداوند می‌گویند: «خدایا! مرا در وقت‌های غفلت و بی خبری، برای یاد خودت هوشیار و بیدار کن و در روزگار فرصت و فراغت، به عبادت و بندگی بگمار». (صحیفه سجادیه، دعای بیستم. بند ۲۹). همچنین امام علی (ع) درباره گذران وقت افراد صالح می‌فرمایند: «همه وقت مؤمن پر است و او در تمام وقتش به کار‌های مثبت اشتغال دارد» (غررالحکم، ج یک، ص ۲۵۲).